Azərbaycanda özəl pensiya fondlarının yaradılması məsələsi bir neçə ildir müzakirə olunur. Ancaq bu günə qədər bu mövzuda bir irəliləyiş olmayıb və mütəxəssislərin belə bir addımın atılması zərurəti ilə bağlı fikirləri fərqlidir. Bəziləri əmindir ki, dövlət pensiya fonduna alternativlər mövcud olmalıdır və bu təcrübə bir çox ölkədə özünü uğurla sübut edib. Digərləri isə ölkəmizin buna hazır olmadığına və bu fikrin təqaüdçülərin özləri üçün yaxşı bir şeylə bitməyəcəyinə inanırlar.
İqtisad elmləri doktoru, UNEC-in professoru Elşad Məmmədov AYNA-ya şərhində özəl pensiya fondlarının yaradılmasının iqtisadiyyatın vəziyyəti, o cümlədən struktur imkanları ilə sıx əlaqəli olduğunu deyib: “Bu çərçivədə daxili investisiya qurumlarının formalaşması üçün ölkənin uyğun bir investisiya mühitinə sahib olması zəruridir. Sadəcə vəsait toplamaq, bir fonda yığmaq və sonra digər ölkələrin bəzi qiymətli kağızlarına yerləşdirmək, resursları ölkə xaricində və ya spekulyativ əməliyyatlara yönəltmək ölkə iqtisadiyyatı üçün olduqca riskli və təsirsizdir”.
İnkişaf etmiş dövlətlərin təcrübəsinə və mövcud iqtisadi elmlərə nəzər salsaq, o zaman ekspertindediyi kimi, özəl pensiya fondlarının yaradılması, digər məsələlərlə yanaşı, dövlət pensiya fondunun fəaliyyətini stimullaşdıra və rəqabət mühiti yarada bilər: “Ancaq bunun üçün daxili investisiyaların sürətli artımını təşviq etmək və yaradılmış özəl pensiya fondlarının ölkə iqtisadiyyatına sərmayə qoyması və mənfəət əldə etməsi üçün tədbirlər tələb olunur. Bu, ölkə daxilində pensiya fondları institutunu inkişaf etdirməyə imkan verərdi. Hələlik isə daxili investisiyalar yalnız dövlət investisiyalarına güvənir və indi iqtisadiyyata yatırılan investisiyaların həcmi Azərbaycan iqtisadiyyatının artımı üçün lazım olan parametrlərdə deyil”.
Belə bir şəraitdə özəl pensiya fondlarının yaradılmasının müsbət nəticələrə səbəb olacağını söyləmək düz olmazdı. Bu proses, Məmmədova görə, tədricən həyata keçirilməlidir. Lakin yuxarıda göstərilən şərtlərə əlavə olaraq, özəl pensiya fondlarının fəaliyyətinin şəffaflığı da mühüm bir şərt olmalıdır.
Davamlı İnkişaf Tədqiqatları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayev isə AYNA-ya deyib ki, bu gün respublikada özəl pensiya fondlarının yaradılması üçün heç bir perspektiv yoxdur: “Korrupsiya və digərlərinin vəsaitlərinin mənimsənilməsi faktları ilə daha fəal mübarizə aparmaq lazımdır və yalnız bu zaman bu kimi məsələləri müzakirə etmək mümkün olacaq. Məsələn, Rusiyada da buna bənzər fondlar var, ancaq dövlət vaxtaşırı əmanətçilərin vəsaitsiz qalmaması üçün onların işlərinə müdaxilə etməli olur. Bənzər bir şey bizimlə də ola bilər”.
“Təqaüdçülər təqaüdlərini itirərlərsə, bu, sosial partlayışa səbəb olacaq. Onsuz da çoxlarının pensiyası minimal həddədir. Dövlət zəmanəti altında özəl pensiya fondlarının yaradılması ideyasına gəldikdə, onlar yüz faiz zəmanətli ola bilməz”, – deyə ekspert bildirib.
Bununla yanaşı, Ağayev hesab edir ki, təqaüdçülərin özləri birləşərək özəl pensiya fondları yarada bilərlər: “Onları özləri idarə edə və bütün məsuliyyəti öz üzərlərinə götürə bilərlər, çünki təqaüdçülər arasında hüquqşünas, mühasib işləyən və uzun illər ticarətlə məşğul olanlar da var. Burada bir kondominium ilə bir bənzətmə edə bilərsiniz”.
“Ancaq buna da hələ hazır deyilik. Həyatının bir hissəsi qeyri-sabitliyi ilə diqqət çəkən yenidənqurma və postsovet illərinin payına düşən təqaüdçülərin psixologiyasını nəzərə almaq lazımdır. Məsələn, Çində bir çox təqaüdçü birjada oynayır. Ancaq adi təqaüdçümüz üçün bu, anlaşılmaz və riskli bir şeydir”, – deyə həmsöhbətimiz vurğulayıb.
Mütəxəssisin fikrincə, təqaüdlərin ödənilməsi üçün bir neçə model inkişaf etdirməyə dəyər: “Xüsusən, dövlət bir vətəndaşa pensiya yaşına çatdıqda dərhal bütün pensiyasını almaq imkanı verməlidir və bu məbləğlə nə edəcəyinə vətəndaş özü qərar verə bilər”.
İqtisadçı ekspert Fuad Əlizadə Azərbaycanda özəl pensiya fondları yaratmaq fikrinə şübhə ilə yanaşır. Onun AYNA-ya dediyinə görə, bu, lazımsız təşəbbüslərdən biridir: “Ölkəmizdə buna ehtiyac yoxdur. Bu məsələ ilə yalnız dövlətin məşğul olması, mənim fikrimcə, düzgündür”.
