“Əlilliyin təyini ilə bağlı mövcud olan meyarlar kateqoriyalarla bərabər xəstəlikləri də nəzərə alırdı. Yeni meyarlar isə hansısa xəstəliklərə istinad etmir, ümumi istiqamət göstərir”.

İqtisadçı Toğrul Maşallı belə deyir.

Milli Məclis əlilliyin təyin olunmasının yeni meyarları qəbul edib.

Yeni qaydalara görə, əlillik dərəcəsi bədənin funksiyasının itirilmə faizinə görə hesablanacaq.

Qazilərin əlillik təyinatına gəlincə, onda fərq olmayacaq, amma pensiyalar fərqli hesablanacaq. Dəyişikliklərdən biri də ekspertizaya lazım olan sənədlərə baxılma müddəti ilə bağlıdır.

Hökumət nümayəndələri açıqlamalarında daim yeni qaydaların əlilliyin təyin olunmasındakı neqativ halların aradan qaldırmaq məqsədi güddüyünü bildirib.

Toğrul Maşallı deyir ki, indiki əsasnamədə hər problemin yanında mötərizədə “Xəstəliklərin və sağlamlıqla bağlı problemlərin beynəlxalq statistik təsnifatı”na istinad edilərək müvafiq xəstəliklərin nömrəsi göstərilir.

Yeni təklifdə isə 6 əsas istiqamət var. Məsələn, neyroəzələ, skelet və hərəkətlə bağlı digər (statodinamik) funksiyaların pozulması – baş, bədən, ətrafların, o cümlədən sümüklər, oynaqlar, əzələlərin hərəkəti, statika, hərəkətlərin koordinasiyası pozuntusu”).

İqtisadçı düşünür ki, bu, daha effektivdir.

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi (ƏƏSMN) tibbi qurum deyil və onun əsas vəzifəsi sosial müdafiədir.

Sosial müdafiə isə tibb sahəsi deyil, o, sadəcə, səhiyyənin verdiyi diaqnoza əsaslanır: “Nəticədə yeni meyara görə əgər xəstəlik müvafiq istiqamətə aiddirsə, deməli, insan avtomatik əlil olmalıdır”.

Toğrul Maşallı təəssüflənir ki, Azərbaycanda belə sistem işləməyəcək. Səbəb də ƏƏSMN və TSEK-dəki problemlərdir: “Məhz onların fəaliyyətində heç bir dəyişiklik nəzərdə tutulmayıb. Ümumiyyətlə, məntiqli olaraq indiki əlilliyin müəyyən edilmə sistemi də ləğv olunmalıdır. Başqa tərəfdən meyarlar bununla bitmir. Müvafiq təklifin 3-cü bölməsində “İnsanın həyat fəaliyyətinin əsas kateqoriyalarının təsnifatları” əlavə olunur. Qeyd etdiyim kimi, əlillik sadəcə tibbi göstərişlər üzrə yox, həmçinin sosial məsələləri də nəzərə almalıdır. Əgər bu cəhətdən düşünsək hər şey normal olmalıdır. Amma reallıqda bu istiqamət həddindən artıq bərbaddır”.

İqtisadçı təklifin 3.2.7-ci bəndini belə şərh edir: “Əmək fəaliyyəti bacarığı – işin yerinə yetirilməsinə, keyifyyətinə, həcminə və məzmununa dair tələblərə uyğun olaraq əmək fəaliyyəti bacarığı”. Elə bil ki, normaldır. Ondan sonra dərəcələr müəyyən olunur: “I dərəcəyə (yeri gəlmişkən, dərəcə məsələlərini də alt-üst ediblər. I dərəcə o keçmişdəki 3-cü qrupdur, üçüncü dərəcə keçmişdəki 1-ci qrup) dair qeyd olunub: “İş həcminin və peşəkarlığının, yükünün, gərginliyin azaldılması şəraitində əmək fəaliyyətini həyata keçirmək bacarığı, əsas peşə (vəzifə, ixtisas) üzrə əmək fəaliyyətini davam etdirə bilməmək, lakin adi iş şəraitində daha aşağı səriştəli əmək fəaliyyətini həyata keçirməyin mümkünlüyü”. Gəlin təsəvvür edək ki, mən futbolçu olmaq istəyirdim. Amma xəstəliyimlə bağlı futbolçu ola bilmədim (qaçmaq olmaz, ciddi fiziki işlərə cəlb olunmaq olmaz və s.). Nəticədə başqa sahəni seçdim və iqtisadçı oldum. İqtisadçının işi təhlil, araşdırma, şərhlərdən, çıxışlardan ibarətdir. Burada hər hansı digər bir fiziki gərginlik yoxdur. Ona görə öz əsas peşə (vəzifə, ixtisas) üzrə əmək fəaliyyətimin davam etdirə bilməmək riski ilə üzləşmirəm, adi iş şəraitində (yəni ofisdə, kafedrada və s.) işləməkdə problemlər ilə üzləşmirəm və s. Amma mən vaxtilə futbolçu olmaq istəyirdim”.

İqtisadçı hesab edir ki, yeni meyarlar ədalətli deyil: “İndi ƏƏSMN müəyyən etdiyi orqan nə deyəcək? Deyəcək ki, iqtisadçı kimi problemin yoxdur? Mən, əlbəttə, deyəcəyəm ki, yoxdur. Vəssalam, nəticədə əmək fəaliyyəti bacarığında problem yoxdur. Amma mən futbolçu olmaq imkanından məhrumam. Bunu ümumiyyətlə, nəzərə almayacaq. Yəni əlil insanın problemi odur ki, o öz sahəsində, bəlkə də, normal işləyir, amma bir çox sahələrdə çalışmaqdan məhrumdur. Bu da sosial məsələdir. Əslinə qalsa, yeni meyarların bir çox digər problemləri də mövcuddur. Hələ buna müvafiq qurumların interpretasiyası da əlavə olunur”.

Son dönəmlər ölkədə sosial müdafiə baxımından ən çox dartışılan məsələlərdən biri əlillikdir.

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyindən bildiriblər ki, ötən ilin sonlarından bəri 23 min şəxsə əlillik pensiyasının ödənilməsi dayandırılıb.

Nazirliyin məlumatında qeyd edilir ki, araşdırmalar zamanı 7 mindən çox şəxsin “saxta əlillik” arayışı düzəltdiyi üzə çıxıb.

Əlillik təyinatı üçün yenidən müraciət edənlər arasında təxminən 16 min şəxsinsə ya reabilitasiya olduğu, ya da xəstəlik durumlarının əlillik qrupu təyinatına əsas sayılmadığı qənaətinə gəlinib. Bu o deməkdir ki, ötən il hər 100 əlildən təxminən üçünün əlillik dərəcəsi ləğv edilib.

Nazirliyin açıqlamasında bu da qeyd olunub ki, ləğv edilən əlillik dərəcələri büdcəyə ildə 101 milyon manat qənaət etmək imkanı qazandıracaq.