Halal seqmenti qlobal ərzaq bazarında ən sürətlə inkişaf edənlərdən biridir. Halal İslamda icazə verilən ərzaq deməkdir. İçərisində spirt, donuz əti olmamalıdır, heyvanların və quşların ətinin kəsilməsi və saxlanması qaydaları tənzimlənir. Sənaye üzvi xammaldan istifadə etməyə və mümkün qədər az kimyadan istifadə etməyə çalışır. Bu cür məhsulların istehsal prosesini sadə və ucuz adlandırmaq olmaz, amma xərclər özünü ödəyir.
Azərbaycan da halal məhsullar istehsal edir, amma istehsal miqyası azdır. Bu yaxınlarda Tatarıstanda keçirilən “Rusiya Halal Expo 2021” sərgisində azərbaycanlı sahibkarlar müxtəlif ət məhsulları, meyvə şirələri, mürəbbə və konservlər, bitki yağları, un və un məmulatları, həmçinin yerli məhsulların ixracı ilə məşğul olan şirkətlərin xidmətlərini təqdim etdilər. Bu cür hadisələr yeni satış bazarları və etibarlı təchizatçılar tapmağa kömək edir.
Bəs ölkəmiz bu bazara girə və bu bazarda əhəmiyyətli bir oyunçu ola biləcəkmi?
Azad İstehlakçılar Birliyinin (AİB) rəhbəri Eyyub Hüseynovun AYNA-ya dediyinə görə, ölkədə bu seqmentdə həll olunmalı bir çox problem var: “Halal standartı bütün nüansların göstərildiyi Azərbaycanda qəbul edilib. Bir neçə il əvvəl AİB halal sertifikatın kollegial olaraq verilməsi fikrini irəli sürdü. Bir vaxtlar Standartlaşdırma Komitəsinin köməyi ilə, laboratoriyası və mütəxəssisləri olan “Azsert Halal” MMC yaradıldı. Onun verdiyi “Halal” sertifikatının əsası var. Amma indi sertifikat bəzən bunun üçün heç bir əsası olmayan bəzi təşkilatlar tərəfindən verilir. Buna görə də qablaşdırmasında “Halal” etiketi olan olan heç də bütün məhsullar həqiqətən halal məhsullar deyil”.
“Bu yaxınlarda istehlakçılar “Sevimli” kolbasasının satışı ilə bağlı onunla əlaqə saxlayıblar. Oxşar adına görə “Sevimli dad” kolbasası ilə qarışdırdıqlarını qeyd edirlər. Deməli, bu kolbasanın halal işarəsi var. Amma “Azsert Halal” MMC onlara sertifikat verməyib. Aldığım məlumata görə, halal və qeyri-halal məhsullar istehsal prosesində kəsişir, lakin onlar ayrıca istehsal olunmalıdır. Bu münasibətlə bu məsələ ilə məşğul olmaq üçün İqtisadiyyat Nazirliyinə və Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinə müraciət etdim”, – deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Hüseynovun sözlərinə görə, Türkiyədə halal məhsullara həsr olunmuş beynəlxalq tədbirlərin birində türkiyəli nazirlərdən biri deyib ki, dünyada istehlakçılar bu cür məhsullara görə ildə 30 trilyon dollar ödəyirlər: “Halal məhsullar ekoloji cəhətdən təmiz olduğu üçün təkcə müsəlmanlar tərəfindən alınmır. İstehlakçının nə aldığını bilməsi üçün şəffaflıq olmalıdır. AİB halal məhsul istehsalçılarının istehsal prosesini onlayn olaraq yayımlamağı təklif edir ki, hər kəs hər şeyi internetdə görə bilsin. Onlayn izləmə imkanları təmin etməyənlərə halal sertifikatı verilməsinə ehtiyac yoxdur. Düşünürəm ki, tezliklə Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi halal məhsullar məsələsi ilə məşğul olacaq, çünki indi insanlar tez-tez aldadılır ”.
Ətin keyfiyyətinə nəzarət etmək çətin deyil, amma kolbasa və digər məhsullarla bağlı vəziyyət daha mürəkkəbdir. Hər birinin halal standartına uyğun olub-olmadığını müəyyən etmək çox problemlidir.
Dayanıqlı İnkişaf Tədqiqatları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayev AYNA-ya şərhində deyib ki, istehsal müəssisələrimiz ət məhsulları, o cümlədən halal məhsulları ixrac etməyə imkan vermir: “Bu cür məhsullar hazırda yalnız müsəlman ölkələrində deyil, müsəlman miqrant axınının artması müşahidə edilən Avropada da populyardır. Bu, artıq yeni bir bazardır. Doğru yanaşma ilə bu bazarın heç olmasa kiçik bir hissəsini əldə edə bilərik. Artıq bu seqmentdə özünü dünya bazarına çıxarmış Başqırdıstanla və Tatarıstanla təcrübə mübadiləsi etmək mümkündür və lazımdır. Bu, bütövlükdə təkcə məhsullara deyil, həm də istehsal edənlərə tətbiq olunan bir çox qaydalardan ibarət bir zəncirdir”.
İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli də AYNA-ya söyləyib ki, müsəlman ölkələrinə ixrac edilə bilən keyfiyyətli məhsullar istehsal etsək, istehsalçılarımız və ixracatçılarımız üçün yaxşı olar: “Ancaq indi Rusiya və Qazaxıstanda bu seqment üçün işləyən bir çox müəssisə var və orada əhəmiyyətli pay almağa çalışırlar. Bu bazarda əhəmiyyətli bir oyunçu, bir çox müsəlman ölkəsinə bu cür məhsulları verən Türkiyədir. Uzun illərdir ki, bu istiqamətdə işləyən və bunu uğurla edən şirkətlər var. Buna görə də böyük rəqabəti unutmamalıyıq. Bazarda rəqabət aparmaq üçün Türkiyə təcrübəsini və istehsalın dəyərini öyrənmək lazımdır”.
“Bütün qaydalara əməl etməklə hazırlanan halal məhsullar bahadır. Bu məsələyə ciddi yanaşan müsəlman ölkələrində standartlara uyğunluq üçün müxtəlif testlər aparılır. Uğur qazanmaq üçün ciddi sərmayə qoymalı və vicdanla işləməlisən. Yaxın gələcəkdə Azərbaycanın ixracında bu seqmentin genişlənməsi çətin olacaq. Hökumət bu cür istehsalı, bu cür ixracı stimullaşdıracaq tədbirlər görməlidir”, – deyə Cəfərli vurğulayıb.
“Amma bunun üçün heyvandarlıqda mövcud problemləri də həll etmək lazımdır, çünki istehsalımız hesabına daxili bazarın ətə olan tələbatını belə, ödəyə bilmirik. Ona görə də Gürcüstandan iri və xırdabuynuzlu heyvanlar alırıq, tez-tez Türkiyədən quş əti alırıq. Əvvəlcə yerli ət istehsalını artırmaq, sonra halal məhsulların istehsalı və ixracı da daxil olmaqla növbəti addımları atmaq lazımdır”, – deyə müsahibimiz fikrini yekunlaşdırıb.
