Dəyişən dünyada sanksiyalar

BMT baş katibi Amerika Birləşmiş Ştatlarına müraciət edərək müxtəlif dövlətlərə qarşı sanksiya rejimini dayandırmağa çağırıb. Çünki dünyada təhlükəli koronavirus tüğyan edir və sanksiyalarla üzləşən bir neçə dövlət qadağalar səbəbindən insanlarını xilas etməkdə çətinlik çəkirlər. ABŞ hazırda bir neçə dövlətə qarşı, o cümlədən Kuba, Venesuella, Şimali Koreya, Rusiya və İrana qarşı sanskyalar tətbiq edir.

Kubada səhiyyə yüksək səviyyədədir. Digər tərəfdən koronavirus Kubada hələ ki, geniş yayılmayıb. Venesuella da ağır iqtisadi durumdadır. Amerika Venesuellaya qarşı sanksiyalar tətbiq edir və bu ölkənin prezidenti Nikolas Maduronu axtarışa verib. Hələ ki, Venesuellada virus geniş yayılmayıb. Ancaq əgər virus Venesuellaya yol taparsa, bu ölkə indikindən daha ağır vəziyyətə sürüklənəcək. Şimali Koreya qapalı ölkədir və burada virus barədə səhih məlumat yoxdur. Ancaq müxtəlif mənbələrdən gələn məlumatlara görə, Şimali Koreya da beynəlxalq aləmdən kömək gözləyir. Sanksiyalar Rusiyanın səhiyyəsinə təsir etməyib. Buna görə də Rusiya mövcud sanskiya rejimində də virusla mübarizə aparmağa qadirdir. Ən mürəkkəb vəziyyət İrandadır.

İran dünyanın aparıcı neft ölkələrindən biri sayılsa da, hazırda iki böyük çətinliklə üzləşib. Birincisi, neftin qiyməti xeyli aşağı düşüb və ölkənin gəliri azalıb. İkincisi, İran Amerikanın sanksiyalarına görə ucuzlaşmış neftini də satmaq üçün bazarlar tapmaqda çətinlik çəkir. Bunların üstünə İranda koronavirusun geniş yayılmasını da əlavə etsək, qonşu dövlətin hansı ağır durumla üzləşdiyi bəlli olar.

Çindən sonra virus İranı vurdu. Virusun İranda yayılmasının mənbəyi Qum şəhəri oldi. Tehranın səhvi virus yayılan günlərdə Qum şəhərini karantin altına almaması idi. Rəsmi Tehran bununla bağlı Ankaranın çağırışını qulaqardına vurdu. Halbuki, Türkiyənin səhiyyə naziri iranlı həmkarı ilə telefon danışığında Qum şəhərinin vaxt itirmədən karantin altına alınmasını rica etmişdi. Tehran nəinki Qumu karantin altına aldı, İranda geniş qeyd edilən Novruz bayramı günlərində milyonlarla insanın bayramlaşmasına və ölkə ərazisində daxili yerdəyişmələrinin qarşısını almadı. Bunun nəticəsidir ki, hər gün İranda yüzlərlə insan həlak olur.

Tehran vəziyyətin nəzarədən çıxdığını anladıqdan sonra karantin tədbirlərini ciddiləşdirdi. Ancaq hələ ki, virusun miqyasını azaltmaq müvəffəq olmayıb. Eyni səhvi İtaliya da etdi. İtaliya da ilk günlər virusun yayılmasına diqqət etmədi və nəticədə bu gün koronavirusdan ölən ən çox insan İtaliyada qeydə alınıb. Ancaq İrandan fərqli olaraq İtaliyaya qarşı hər hansı dövlət sanksiya tətbiq etmir və Roma virusla mübarizədə müxtəlif dövlətlərin maddi və tibbi dəstəyinə ümid edə bilər. Eyni səzləri İran haqqında demək mümkün deyil.

İran rəsmiləri açıq etiraf edirlər ki, Amerikanın sanksiyalarına görə aşağıdakılardan məhrumdurlar:

Birincisi, sanksiyalara görə İran koronavirusla mübarizədə gərəkən maliyyəyə malik deyil. Amerika İranın öz mallarını ixrac etmə imkanlarını məhdudlaşdırıb. ABŞ sanksiyalarına görə İrana yatırım edən ölkələrin və şirkətlərin sayı xeyli azdır. Bu səbəbdən İran iqtisadiyyatı tənəzzül içərisindədir.

İkincisi, ABŞ sanksiyaları İrana gərəkli dərman və tibbi ləvazimatlar almağa mane olur. Məsələ burasındadır ki, Amerika sanksiyaları İranın bank sektorunu iflic edib. Bank sektoru başqa ölkələrə pul köçürə bilmirsə, xarici ölkələrdən dərman və tibbi avadanlıqlar almaq mümkün deyil. ABŞ sanksiyalarından çəkinən Avropanın aparıcı dərman və tibbi avadanlıqlar istehsal edən şirkətləri İrana öz məhsullarını satmaqdan ehtiyat edirlər.

Belə vəziyyətdə ABŞ sanksiayalarının müvəqqəti dayandırılmasına – moratoriuma ciddi ehtiyac var. Onzus da İranın bu gün nüvə texnologiyası ilə məşğul olmağa nə həvəsi, nə də maliyyəsi var. Amerikanı İranın siyasəti ilə bağlı başqa məsələ də narahat edir. İran bölgədəki müxtəlif silahlı qruplara maliyyə və hərbi dəstək verir. Bu gün Tehran üçün əsas məsələ öz vətəndaşlarını gözə görünməz düşməndən qorumaqdır. Ona görə də əgər Tehran ətrafdakı silahlı qruplara dəstəyi dayandıracağına dair beynəlxalq aləmə ciddi siqnal göndərsə, Vaşinqtonun İrana qarşı tətbiq etdiyi sanksiyaların ikinci arqumenti də zəifləmiş olacaq.

Amerikanın İrana qarşı tətbiq etdiyi sanksiyaların virus təhlükəsi ortadan qaldırılana qədər dayandırılması zəruridir. Vaşinqtonun virus təhlükəsi ortadan qaldırıldıqdan sonra sanskiya rejiminə yenidən qayıtması aktuallaşa bilər. Halbuki, virus bəşəriyyətə və bir-biri ilə mübarizə aparan dövlətlərə sübut etdi ki, dünyada müharibələrdən, torpaqların işğalından, silahlı qruplara dəstəkdən və nüvə çalışmalarından daha vacib mövzu – dünyanı və insanlığı gözəgörünməz düşməndən xilas etmək üçün əməkdaşlığa və yardımlaşmaya ehtiyac var.