Müəllimlərin işə qəbulu və yerləşdirilməsi ilə bağlı problem bu sahədə daha bir ciddi məsələni gündəmə gətirib. Müəllim kadrlarının çox olması günlərdi ki, müzakirə mövzusu olub.
Təhsil naziri Emin Əmrullayevin sosial şəbəkə üzərindən bildirib ki, Azərbaycan təhsil müəssisələrində 150 min müəllim yeri var: “Müəllimlər 20 yaşından 65 yaşına qədər işləyirlər. Bu, 45 illik peşə fəaliyyəti deməkdir. Göstəricilərə uyğun olaraq, orta hesabla illik 5 min vakant yer ayrılması mümkündür. 150 min müəllim sayı olan sistemin ildə 15 min vakant yer ayırmaq imkanı yoxdur”. Bu o deməkdir ki, müəllim hazırlayan ali məktəblərdə yerlər azaldılmalıdır, hətta bugünlərdə təhsil ekspertlərindən biri sırf müəllim hazırlayan Azərbaycan Pedaqoji Universitetinin bağlanması haqda təklif də irəli sürmüşdü. Bəs, nazirin də dediyi kimi, problemin həlli, yəni müəllim ixtisaslı kadrların çoxluğunun yaratdığı problem necə həll olunmalıdır? Göründüyü kimi, müəllimlərə tətbiq edilən yaş həddi də bu problemin öhdəsindən gəlmir. Üstəlik, müəllim çoxluğu rüşvətə də rəvac verir, iş tapmaq problemi ilə üzləşən təhsil işçiləri rüşvət verməklə özlərinə iş tapmağa məcbur olurlar. Bəs görəsən, bu məsələnin həllində çıxış yolları varmı? Mövzu ilə bağlı ekspertlərin rəyini öyrəndik.
Təhsil eksperti Elçin Əfəndi mövzu ilə bağlı problemlərdən danışıb: “Nazirin canlı yayımda ictimaiyyətə açıqladığı məlumatların içərisində faktiki dediyi statistikalar reallığı əks etdirir. Biz bir neçə gün bundan öncə də bildirmişdik ki, əgər bu qədər vakant yerlər üzə çıxarılmırsa və hər il arta-arta müəllimlərin işə qəbulu imtahanında iştirakçıların sayı çoxluq təşkil edirsə, o zaman yaxşı olar ki, ali təhsil müəssisələrində pedaqoji yönümlü ixtisaslarda plan yerləri azaldılsın. Yəni plan yerinin azaldılması gələcəkdə əmək bazarında kadr çoxluğu kimi problemi aradan qaldıra bilər. Bu məsələ elə tənzimlənməlidir ki, gələcəkdə kadr çatışmazlığı yaranmasın. Əlbəttə, əgər plan yerlərini azaltmırıqsa, ilk növbədə müəllimlər üçün müvafiq yaş dövrü müəyyən olunmalıdır. Məsələn, müəllim müvafiq olaraq universitetə qəbul olur, deyək ki, 18 yaşından, dörd il ərzində təhsil alır. Bundan sonra isə müvafiq olaraq əmək fəaliyyətinə başlayır. Orta ixtisas təhsili müəssisələrində pedaqoji yönümlü ixtisaslarda təhsil alırsa, istər 9 illik, istərsə də 11 illikdən, bu da təxminən 20-21 yaş həddində müəyyən olunur. Ona görə də biz müəyyən dəqiqləşdirmə aparmalıyıq. Məsələn, orta ixtisas təhsil müəssisələrində, kolleclərdə yaxşı olar ki, pedaqoji yönümlü ixtisaslar çıxarılsın. Yalnız ali təhsil müəssisələrində saxlanılsın. Bir qədər prosesin qarşısını belə tənzimləyə bilərik. İkinci bir tərəfdən isə müvafiq olaraq işləyən müəllimlərin yaş həddini 55 yaşa qədər müəyyənləşdirməliyik. Ən azı 20-25 il pedaqoji təcrübəsi olan 55 yaşdan yuxarı müəllimlər yüksək məvaciblə təqaüdə göndərilməlidir. Onlar orta məktəbdə aldıqları məvacib bərabərində təqaüdə göndərilməlidir ki, əlavə vakant yerlərin sayı artsın. Hətta bizdə elə müəllimlər var ki, 65 yaşı tamam olub, amma onlar hələ də çalışırlar. Bu da kifayət qədər say deməkdir. Təxminən haradasa 12-13 min əlavə vakansiya belə yarana bilər. Yəni 55 yaş üzərində olan müəllimləri təqaüdə göndərməklə bu məsələni tənzimləyə bilərik. Digər məsələ isə həm plan yerlərinin azaldılması, həm yaş məsələsinin diqqətə alınmasıdır, eyni zamanda gizlədilmiş vakansiyaların üzə çıxarılması məsələsinə də diqqət ayrılmalıdır. Orta ümumtəhsil müəssisələrində şagird sayının sıxlığı olan siniflərdə əlavə siniflərin yaradılması da əlavə vakant yerlərin artmasına gətirib çıxara bilər. Məsələn, deyək ki, bir sinifdə əgər 30-35 şagird varsa, müvafiq olaraq bölünməlidir, yaxud da 40 şagird olmalıdırsa bölünməlidir və bu bölünmə prinsipi əsasında vakant yerlər artacaq. Bu vakant yerlərin tutulması üçün əlbəttə, pedaqoji yönümlü kadrların olması zərurəti yaranacaq. Düşünürəm ki, yalnız bu şəkildə biz bu prosesi tənzimləyə bilmirik. Qaldı ki, Pedaqoji Universitetin bağlanması, bu tamamilə absurd bir qərar olar. Pedaqoji Universitet bağlanmalı deyil, sadəcə olaraq, müvafiq ixtisasların plan yerlərində azalma olmalıdır”.
Təhsil eksperti Kamran Əsədov da mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a danışıb: “İlk növbədə qeyd edim ki, hazırda Azərbaycanın 4447 orta ümumtəhsil məktəbində 150 min müəllim çalışır. Rəqəmlərə şagirdlər üzərindən baxsaq, görərik ki, hazırda ölkəmizdə 4447 orta təhsil məktəbində 1,6 milyon şagird var və 150 min müəllim və hər 10 şagirdə bir müəllim düşür. Düzdür, Bakı şəhərində bu rəqəm daha aşağıdır, Bakıda 320 orta ümumtəhsil məktəbində 440 min şagird var və onlarla 28 min müəllim işləyir. Bu o deməkdir ki, Bakıda 9 şagirdə bir müəllim düşür. Amma bölgələrdə bəzən 11-12 şagirdə bir müəllim düşür. Bu rəqəmlər tədrisin keyfiyyətinə bilavasitə təsir göstərən amillərdən hesab edilir. Əlbəttə, biz bilirik ki, hər il Azərbaycanın ali təhsil müəssisələrini 12 minə yaxın pedaqoji kadr bitirir və onların əvvəlki illərdə də işlə təmin olunması ilə bağlı ciddi problemlər var. Problemlər dövlət orta ümumtəhsil məktəblərində vakant yerlərin azlığı ilə bağlıdır. Yenə rəqəmlərə baxanda ancaq deyə bilərik ki, hər il Azərbaycanın orta ümumtəhsil məktəblərinə yaşı 65-dən yuxarı olan şəxslərin əmək müqaviləsinə xitam verildikdən sonra onların yeri vakant çıxarılır. Yaxud da bu və ya digər səbəbdən təhsil müəssisəsindən kənarlaşanların yeri vakant çıxarılır. Bir çox hallarda hətta müəllim işdən azad olunsa belə, yaşa görə çıxsa belə o yer vakant çıxarılmır. Çünki həmin məktəbdə yetəri qədər müəllim var. Amma bu o demək deyil ki, Azərbaycanda ali təhsil müəssisələri pedaqoji kadr hazırlamamalıdır. Çünki dövlət təkcə orta məktəblər üçün pedaqoji kadr hazırlamır, eyni zamanda özəl müəssisələr, digər dövlət qulluğu vəzifələri var ki, bunlar üçün də vəzifəli şəxslər, vəzifələrin tutulması üçün ali təhsilli şəxslərə ehtiyac var.
Ümumilikdə, Azərbaycanda bu gün ali təhsilli vətəndaşların sayı azdır, yəni bu gün ölkə vətəndaşlarının yalnız 17 faizi ali təhsillidir. Hər min nəfərdən yüz yetmiş nəfəri, hər 100 nəfərdən 17 nəfəri ali təhsillidir. Bu, aşağı rəqəmdir. Dünyada rəqabətə davamlı iqtisadiyyatın, dayanıqlı iqtisadiyyatın formalaşması üçün ən azı cəmiyyətin otuz faizi ali təhsilli olmalıdır”.
K.Əsədov onu da deyib ki, orta təhsil məktəblərində vakant yerlərin yaradılmasının digər bir təcrübəsi var: “Biz Təhsil Xidmətləri Araşdırma və Təlim Mərkəzi olaraq təklif etmişik ki, müəllimin əmək haqqı vahid və standart olmalıdır. Bu gün bizim məktəblərimizdə müəllimlərin vahid maaşı olmalıdır. Necə ki polis, həkim vahid əmək haqqı alırsa, müəllimlər də vəzifə maaşı almalıdır. Yəni 12 saatlıq ”stavka” müəyyənləşməlidir və bu zaman müəllim 12 saata görə 500 manat əmək haqqı almalıdır. Bu, təbii ki, digər dərs saatlarının vakant çıxarılmasına gətirib çıxaracaq. Müəllim də aldığı əmək haqqını öz ehtiyaclarına ödəyəcək. Eyni zamanda çox dərs saatı olan müəllimlər bir çox hallarda keyfiyyətli tədrisi təşkil edə bilmirlər. Hesab edirəm ki, müəllimlərə vahid vəzifə maaşı müəyyənləşməlidir, bu zaman standart dərs saatlarını götürəcəklər. Yerdə qalan dərs saatları vakant olaraq çıxarılacaq. Bu da gənclərin işlə təmin olunmasına təsir göstərəcəkdir. Digər tərəfdən, hesab edirəm ki, mütəmadi olaraq təhsil sistemində sertifikasiya həyata keçirilməlidir. Eyni zamanda müəyyən yoxlamalar olmalıdır ki, tədris göstəriciləri zəif olan, bilik və bacarıqları standartdan aşağı olan şəxslərlə bağlanmış müqavilələrə xitam verilməlidir. Bu zaman daha yüksək göstəricilərə, imtahan nəticələrinə malik olan şəxslər müəllim olaraq tədris prosesində iştirak edəcəklər. Müəllimlərin təqaüdə çıxmaq yaşında da dəyişiklik edilməlidir. İlk növbədə dövlət qulluqçusu statusu verməliyik. Bundan sonra 25 ildən sonra müəllimlər əmək haqlarına müvafiq olaraq standart maaşla təqaüdə çıxmalıdırlar. Düzdür, 21-22 yaşında müəllim işə qəbul edilirsə, iyirmi beş ildən sonra 47-48 yaşı olacaq. Mən hesab edirəm ki, biz bu yaşda onları daha çox digər sahədə işləməyə cəlb edə bilərik, daha çox təhsil sisteminin gəncləşdirmə ilə dinamikliyə imkan veriləcək. Hesab edirəm ki, müəllimlər üçün vahid əməkhaqqı müəyyənləşdirməliyik. İkincisi, müəllimlər 25 ildən sonra əmək haqları ilə (500 manat) təqaüdə çıxmaqla onların yerləri vakant çıxarılacaq. Gənclər təhsil sisteminə gələcək, işsizlik problemi aradan qalxacaq. Yəni artıq biz o zaman yüksək göstəricilərə malik olan müəllimlərin tədris prosesində iştirakını görəcəyik. Universitetləri bağlamaqla birmənalı şəkildə yaranmış kadr çoxluğunu aradan qaldırmaq keyfiyyət göstəricisi ola bilməyəcək. Çünki ali təhsil müəssisələri təkcə dövlət orta ümumtəhsil məktəbləri üçün kadr hazırlamırlar. Onlar bütün sferalar üçün, bütün sahələr üçün kadr hazırlayır. Yəni pedaqoji təhsilli olunan şəxs təkcə orta məktəbində işləməyəcək. Özəl sektorda, dövlət qurumlarında, bir sıra təşkilatlarda işləyə biləcək. Ona görə də ali təhsil müəssisələrinin bağlanması yox, əksinə, sayını artıra bilərik. Bu, rəqabəti artıracaq. Nə qədər çox kadr olacaqsa, biz onlar arasında rəqabəti görəcəyik və ən yaxşını seçə biləcəyik. Amma hesab edirəm ki, müəllim əməyi stimullaşdırılmalıdır. Müəllimlərin sosial vəziyyəti daha da yaxşı olmalıdır ki, onlar həm də normal əmək haqqı alsınlar. Eyni zamanda vaxtı gəldikdə təqaüdə tez çıxa bilsinlər. 65 yaşa qədər gözləməyə ehtiyac yoxdur. Konkret əmək haqqı ilə çıxarılsalar, onlar özləri vaxtından əvvəl çıxmaq istəyəcəklər və onların yerləri vakant olaraq gənclərə veriləcək”.
Advertisement
“Yeni Müsavat”
